Laten we even uitrusten en dankbaar zijn ...

Het staat in de sterren geschreven dat we in de volgende vier jaren nog wel enkele keren op de Eerste Wereldoorlog in al zijn facetten zullen terugkeren. En uiteraard gaan we op zoek naar de rol die Kontich daarin heeft gespeeld. Maar af en toe gaan we ook kijken naar het bredere verhaal.

Het is heden ten dage moeilijk voor te stellen hoe groot de paniek nu precies vier jaar geleden wel moet geweest zijn. Honderdduizenden mensen sloegen op de vlucht voor de Duitse vijand. Daarbij ook honderden mensen uit Kontich. En velen van hen gebruikten daarvoor de pontonbrug over de Schelde. Die brug was in augustus 1914 al gebouwd om de bevoorrading en de troepenbewegingen te vergemakkelijken. In eerste instantie dus vooral van linkeroever naar rechteroever.

De fortengordel rond Antwerpen

Met de inval van de Duitsers verandert dat echter allemaal radicaal. De brug wordt plots een van de zeldzame vluchtwegen naar het neutrale Nederland. En de stroom loopt nu van rechteroever naar linkeroever. De brug werkt als een soort trechter. En dat betekende eigenlijk precies hetzelfde als wat er in het weekend van 5 oktober jongstleden is gebeurd. Ironisch genoeg zijn de enorme toeloop, de gemiste oversteek en de frustraties van de ongelukkigen uiteraard slechts een luxeprobleem in vergelijking met wat er zich toen afspeelde.

Dit was “spelestappen”, toen was het bittere ernst. Met have en goed over een brug op weg naar een zwarte toekomst, waarvan men niet wist wat die zou brengen. Mensen die in vertwijfeling de oversteek wagen, niet wetend of ze ooit nog zouden terugkeren of wat ze bij hun terugkeer zouden aantreffen. De situatie van toen steekt daarom ook schril af tegen de vele zure reacties van nu en zou eigenlijk tot wat meer perspectief op dat vlak moeten leiden. Ondanks de mogelijke organisatorische fouten.

Op 9 oktober 1914 wordt de pontonbrug opgeblazen. Om de optocht van de Duitsers te stoppen. En dat is precies ook de dag waarop Antwerpen valt en waarop de Conventie van Kontich wordt getekend. We hebben op deze bladzijden al vaker aan die merkwaardige dag en feiten gerefereerd. De rol van Kontich in de Eerste Wereldoorlog is al bij al heel beperkt gebleven. En zonder die Conventie zou ons dorp waarschijnlijk al helemaal niet in de historische annalen zijn opgenomen. Maar de geschiedenis is – naast de grote feiten – ook een aaneenschakeling van kleine faits-divers.

De villa "Rest and Be Thankful" in 1914

Het zou dom zijn om de betekenis van die betekening van de overgave van Antwerpen vanuit het perspectief al te zeer te overschatten. En wel om twee redenen. Het ging hier, ten eerste, eigenlijk om de burgerlijke overgave. En niet om de veel belangrijkere militaire overgave. Wel is het waar dat die burgerlijke overheid uiteindelijk kon verhinderen dat er nog duizenden burgers, ook vrouwen en kinderen, zouden omkomen en dat monumentale gebouwen en kunstschatten van vele eeuwen zouden worden vernield.

En ten tweede, het is een pure toevalligheid dat de ondertekening van het verdrag in Kontich is gebeurd. Dit had even goed in Rumst of in Aartselaar kunnen gebeuren. De Antwerpse situatie mag dan wel invloed hebben gehad op de geschiedenis van Kontich, omgekeerd was dat zeker niet het geval. Maar voor de plaatselijke geschiedenis van Kontich is het natuurlijk wel handig meegenomen dat we zo mee in de grote geschiedenis worden opgenomen.

En daarom besteden we er ook de nodige aandacht aan. Heel wat burgers zullen op 9 oktober wel gehoord hebben dat de klokken van de Sint-Martinuskerk werden geluid. Op zich een beetje vreemd misschien, klokkengelui hoort bij feestelijke aangelegenheden, maar anderzijds was het hier toch een mooi teken van herinnering aan wat er zich hier heeft afgespeeld.

Net omwille van die herinnering hebben de Gemeentelijke Erfgoedraad Kontich (GER) en de Koninklijke Kring voor Heemkunde (HK) de handen in elkaar geslagen om die gedenkwaardige 9 oktober 1914 nog duidelijker in de verf te zetten.

En dat aan de hand van een heruitgave van een publicatie van deken Jozef Van Herck, stichter en eerste voorzitter van de heemkundige kring. Als een directe en indirecte ooggetuige van de processus die tot de Conventie van Kontich leidt, schrijft Van Herck in zijn eigen stijl, die we kennen van de oorlogsdagboekjes, de kroniek van die korte periode. Hij doet dat met de nodige historische afstand, want tussen de publicatie in 1973 en het gebeurde liggen 59 jaar. Het zijn de vele kleine foutjes, zoals de auteur zelf in het voorwoord aanhaalt, die hem ertoe nopen om dit verslag te schrijven. Toch voegt de auteur eraan toe dat hij niet per se een leemte wil vullen, dan wel de wetenschappelijk verantwoorde studie rond dit onderwerp wil aanzwengelen. En daartoe consulteert hij heel wat bronnen, inclusief zijn eigen oorlogsdagboekjes. De gezamenlijke uitgave van de GER en de HK volgt zo getrouw mogelijk het manuscript van Van Herck. En eigenlijk was dat ook niet zo moeilijk, want de auteur had voor zijn tijd en zijn mogelijkheden een vlotte en verstaanbare pen, zodat er weinig moest gebeuren.

Op wat kleine foutjes en oude spelling na is er dus niks veranderd. De integrale versie werd opgenomen in het jongste nummer van Reineringen en schetst levendig wat er toen precies is gebeurd. Dient het nog gezegd dat de villa Rest and Be Thankful in dit hele verhaal een hoofdrol speelde. We hebben in een vroeger artikel de plaats uitvoerig beschreven. Toch willen we er nog wel op wijzen dat het meubilair van dat huis zich nu in het documentatiecentrum van de HK bevindt. Historica Sophie De Schaepdrijver heeft er aan plaatsgenomen tijdens de eerste aflevering van Brave Little Belgium, de documentaire die op Canvas werd uitgezonden op 5 augustus. De villa zelf droeg de Belgische driekleur op de herdenkingsdag. Als aanvulling lees je in diezelfde publicatie het relaas van Robert Jonckheere, de schoonbroer van succesauteur Abraham Hans (Villa Houthulst, een paar huizen verder dan Rest and Be Thankful). Hij woonde in de Rubensstraat, zijn huis en atelier werden tijdens het beleg van Antwerpen door bominslagen vernield – zoals zoveel huizen in onze gemeente. Hij vluchtte met zijn gezin uiteindelijk naar Amerika, waar zijn jeugdherinneringen aan ons dorp en zijn oorlogservaringen in boekvorm werden uitgegeven.
		De tafel der overgave

Laten we daarom tot slot even uitrusten en dankbaar zijn dat de vredevolle naam van de villa aan de Antwerpsesteenweg een symbool is van de vrede die we nu toch al 69 jaar kennen.

Paul Catteeuw.
Uit het Informatieblad van de gemeente Kontich, juli 2012.

Lees ook het artikel: 9 oktober 2014: het Verdrag van Kontich - Antwerpen capituleert

HOME

Wie belangstelling zou hebben voor deze gezamenlijke publicatie van de Erfgoedraad en de Heemkundige Kring kan contact opnemen met de HK, maandagavond in de Duivenstraat 22, of via e-mail: reineringen@gmail.com of telefonisch: 03 289 90 47 (secretaris Paul Wyckmans).